Η Aναγέννηση της Ντίσνεϊ

Από τη «Μικρή Γοργόνα» του 1989 ως τον «Ταρζάν» του 1999, το τμήμα κινουμένων σχεδίων της Disney έζησε μια περίοδο ασταμάτητης δημιουργίας, που μπορεί να συγκριθεί μόνο με τη Χρυσή Εποχή των προπολεμικών ταινιών υπό την επίβλεψη του ίδιου του Γουόλτ Ντίσνεϊ. Από τον «Βασιλιά των Λιονταριών» ως τον «Αλαντίν» κι από την «Ποκαχόντας» ως την «Πεντάμορφη και το Τέρας», από τον Άλαν Μένκεν στον Ρόμπιν Γουίλιαμς, από τα $3,5 δισ. στο παγκόσμιο box office στα 11 Οσκαρ και τις 12 Χρυσές Σφαίρες, η περίοδος που βαφτίστηκε Αναγέννηση της Disney άλλαξε τη ροή των κινουμένων σχεδίων.

Ακόμα περισσότερο όμως από μια συλλογή ωραίων ταινιών και εθιστικών τραγουδιών, η Αναγέννηση αυτή είναι η ιστορία μιας ομάδας ανθρώπων που, ερχόμενοι από διαφορετικές διαδρομές, χωρίς να το θέλουν, χωρίς να το επιδιώξουν, βρέθηκαν να σηκώνουν στις πλάτες τους τη σωτηρία ενός κολοσσού. Αλλάζοντας στην πορεία μια ολόκληρη κινηματογραφική φόρμα - μια για πάντα.

Στα όρια της εγκατάλειψης

Το θεωρούμε δεδομένο σήμερα ότι η επωνυμία της Disney είναι σχεδόν συνώνυμη του παραδοσιακού κινουμένου σχεδίου, αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Για την ακρίβεια, 25 χρόνια πριν, το μέσο βρέθηκε στα όρια της εγκατάλειψης από την ίδια την εταιρεία, που έφτασε να έχει μόλις 100 και κάτι σχεδιαστές, εξορισμένους μακριά από τα κεντρικά γραφεία και ταινίες που πλέον δεν έβγαζαν καν τα λεφτά τους: τo «Μαύρο Καζάνι» του 1985 ηττήθηκε στα ταμεία από μία ταινία με τα αρκουδάκια της αγάπης. Ναι, σίγουρα οι καλλιτέχνες της Disney δεν αισθάνονταν καμία αγάπη.

Οι τύχες του στούντιο, και της τέχνης του γενικότερα, αντιστράφηκαν στα τέλη των 80s. Όταν κανείς δεν περίμενε πια τίποτα, όταν η φόρμα μετρούσε αντίστροφα προς το άδοξο τέλος της. Όταν ο Ρόι Ντίσνεϊ έφερε στο στούντιο τους Τζέφρι Κάτσενμπεργκ και Μάικλ Άισνερ, με τον δεύτερο να αναλαμβάνει διευθυντικό πόστο και τον πρώτο να επωμίζεται τις ευθύνες του κινηματογραφικού τμήματος - εστιάζοντας στο παραπεταμένο τμήμα κινουμένων σχεδίων.

Το πατρόν της «Μικρής Γοργόνας»

Όταν ο Κάτσενμπεργκ έπεισε τον Άσμαν να αλλάξει εξ ολοκλήρου την «Ωραία και το Τέρας» σε κάτι κοντά στο στυλ της «Γοργόνας», δεν ξέρω αν είχε στο μυαλό του κάτι τόσο όμοιο, όμως σίγουρα το αποτέλεσμα καθόλου δεν θα τον πείραξε. Στο εξής, και με τη μοναδική εξαίρεση του «Βασιλιά των Λιονταριών», όλες οι αυτές οι ταινίες κόβονται και ράβονται σύμφωνα με το πατρόν της «Μικρής Γοργόνας».

Τι έχουμε λοιπόν; Μια νεαρή κοπέλα ασφυκτιά στο αυστηρό οικογενειακό της περιβάλλον, κάτω από τον ζυγό ενός πατέρα που κατά πάσα πιθανότατα την περιορίζει (αλλά από αγάπη), τη στιγμή που μητέρα δεν υπάρχει ποτέ, εμφανώς ώστε να υπογραμμιστεί η ανεξαρτησία και ο δυναμισμός του γυναικείου χαρακτήρα, και τραγουδά τον διακαή της πόθο να γνωρίσει έναν κόσμο χωρίς αυτούς τους βαρετούς κανόνες. Συνήθως το τραγουδά σε κάποιο πολύχρωμο ζωάκι που θα παίζει το ρόλο του κωμικού χαρακτήρα για την υπόλοιπη ταινία και είτε θα είναι αξιαγάπητο κολλητάρι, είτε ενοχλητικός λακές του μπαμπά.

Θα γνωρίσει λοιπόν κάποιον νεαρό, εντυπωσιακό άντρα, θα ερωτευτούν ο ένας τον άλλον, πιθανότατα στη διάρκεια μιας μπαλάντας του Άλαν Μένκεν, εκείνη για χάρη του θα αποδράσει από το καταπιεστικό περιβάλλον, εκείνος για χάρη της θα αφεθεί να γίνει θύμα κάποιου μοχθηρού κακού, ο οποίος θα μπει ανάμεσά τους κάπου στα δύο τρίτα της ταινίας, αλλά τελικά η μεγάλη τους αγάπη θα νικήσει κάθε είδους μάγια κι έτσι στο τέλος το τραγούδι του Μένκεν θα είναι χαράς.

Όχι ότι υπάρχει κάτι κακό με όλα τα παραπάνω, αλλά βασικά περιγράψαμε σχεδόν κάθε ταινία της Αναγέννησης.

«...αλλά δεν θα ξέρει πως είναι αυτός μέχρι το κεφάλαιο 3»

Στην «Πεντάμορφη και το Τέρας» είμαστε ήδη σε ένα σημείο όπου η ηρωίδα πρέπει να αλλάξει πράγματα μέσα της ώστε να καταλάβει ότι αυτός που έχει απέναντί της σε όλη την ταινία, είναι όντως ο Πρίγκιπας του παραμυθιού. Στο «Belle», το πρώτο τραγούδι της ταινίας, εκείνο όπου συνήθως η Πριγκίπισσα εξηγεί αυτό που θέλει από τη ζωή, βλέπουμε την Μπελ να εξηγεί τραγουδιστά πως στο αγαπημένο της βιβλίο, η ηρωίδα συναντάει τον Πρίγκιπα, «αλλά δεν θα ξέρει πως είναι αυτός μέχρι το τρίτο κεφάλαιο». Η ίδια η Μπελ θα συναντήσει τον Πρίγκιπα, αλλά δε θα ξέρει πως είναι αυτός μέχρι την τρίτη πράξη, σε αντίθεση με όλη την υπόλοιπη Αναγέννηση, όπου λίγο ως πολύ οι ηρωίδες συναντούν κάποιον και τον ερωτεύονται κατευθείαν.

Η σχέση του καλού με το κακό είναι ακόμα ένα στοιχείο που εδώ αναδιαμορφώνεται, καθώς η μεταμόρφωση του γελοίου νάρκισσου Γκαστόν σε στυγνό δολοφόνο προκύπτει από τη ζήλια προς ένα Τέρας που ολοένα και περισσότερο αποδεικνύει πως κρύβει μέσα του έναν άνθρωπο.

Ένα παραμελημένο πρότζεκτ

Η «Πεντάμορφη και το Τέρας» ήταν ένα πρότζεκτ που αργοπέθαινε υπό το βάρος της ασυνεννοησίας της δημιουργικής ομάδας με την παραγωγή, ο θεατρικός συγγραφέας, όμως, που άλλαξε τη ροή της ιστορίας της Ντίσνεϊ, Χάουαρντ Άσμαν, μαζί με τις μουσικές του μόνιμου συνεργάτη του, Άλαν Μένκεν, το μετέτρεψε σε ένα ακόμη μουσικό υπερθέαμα.

Για το Φεστιβάλ της Νέας Υόρκης του 1991, ο πρόεδρος του τμήματος Ταινιών Μεγάλου Μήκους Κινουμένων Σχεδίων, Πίτερ Σνάιντερ, είχε τη φαεινή ιδέα να προβληθεί η ταινία σε μια σχεδιαστικά πρωτόλεια μορφή της, κίνηση δίχως προηγούμενο. Το φεστιβαλικό κοινό ενθουσιάστηκε με αυτό που είδε, βάζοντας την ταινία σε μια καλλιτεχνική συζήτηση πρωτόγνωρη για animation, η οποία μάλιστα διατηρήθηκε στην προ-Οσκαρική περίοδο προσγειώνοντας το φιλμ στην πεντάδα Καλύτερης Ταινίας για πρώτη φορά στην ιστορία. Τα δεδομένα είχαν αλλάξει, οριστικά και αμετάκλητα.

Αν με τη «Μικρή Γοργόνα» το στούντιο είχε κάνει μια αναπάντεχη στροφή, με την «Πεντάμορφη και το Τέρας» επιβεβαίωσε το πέρασμα σε μια νέα εποχή. Από το 1989 και για τις επόμενες 9 ταινίες μέχρι και το 1999, τα κινούμενα σχέδια της Disney θα ζούσαν μια τρελή δεκαετία, που εκ των υστέρων έλαβε τον τίτλο της Αναγέννησης. Μια δεκαετία κυριαρχίας στο box office, λατρείας του κοινού, Οσκαρικής επιβεβαίωσης, πρωτοποριακών ιδεών, ασταμάτητης δημιουργικότητας. Μια περίοδος που, τελικά, ανέστησε εξ ολοκλήρου το animation ως φόρμα, δίνοντας σε αμέτρητους καλλιτέχνες τη δυνατότητα να αναδείξουν τη δουλειά τους και στην ίδια την Disney την ταυτότητα που είχε χάσει.